Wat doet de lange wachttijd met transgenders? 'Het voelt als een gevangenis'
vandaag · 07:55| Leestijd:7 min
Update: vandaag · 07:55
In dit artikel aan het woord
"Ik ben een jongen, alleen zie ik er anders uit."
"Hoe kan in vredesnaam een kind zo'n onomkeerbare levensbeslissing nemen?"
In het kort
Jonge transgenders moeten jarenlang wachten op een eerste intake voor een medische transitie - met alle gevolgen van dien. "Ik heb hulp nodig, en dan zit je daar maar en gebeurt er niets. Dat wordt hopeloos, want hoe lang duurt dit nog?"
Wat denk jij?
Ken jij iemand die transgender is?
Dit is de situatie
Jaren wachten op een gesprek
Stel je voor: je weet al een tijd dat je in transitie wilt, maar je moet nog jaren wachten voordat iemand bij de genderkliniek je verhaal hoort. Voor veel jonge transpersonen in Nederland is dat de realiteit. De wachttijden voor transgenderzorg - waar in alle leeftijdsgroepen behoefte aan bestaat, met de jongeren als grootste groep - lopen op tot drie jaar of zelfs langer. En zolang er geen intake is geweest, kan medische begeleiding of behandeling niet van start.
De vraag naar transgenderzorg groeit snel, maar de capaciteit blijft achter, mede doordat er niet veel klinieken zijn. Ondertussen kunnen de grootste genderklinieken, zoals die bij het Amsterdam UMC en het UMC Groningen, de groeiende vraag niet aan. Door een tekort aan gespecialiseerd personeel en vooral psychologen lopen de wachttijden verder op. Jongeren blijven daardoor in de wacht staan, soms tussen hoop en wanhoop in.
Medische gegevens
Wie in transitie wil, moet eerst door een uitgebreid diagnostisch traject. Pas daarna kunnen hormoonbehandelingen of operaties worden overwogen. Maar zolang die eerste intake niet heeft plaatsgevonden, blijft de medische zorg volledig stil liggen. Volgens de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd brengt dat grote risico’s met zich mee: jongeren gaan soms zelf aan de slag met hormonen die ze online bestellen of via-via krijgen. Zonder medische begeleiding kan dat gevaarlijk zijn voor hun gezondheid.
Daarnaast veroorzaakt het gebrek aan tijdige zorg verergering van psychische klachten. Huisartsen en psychologen zien meer jongeren met depressieve gevoelens, angststoornissen of suïcidale gedachten. De nood is hoog, maar door de lange wachttijden raken ook eerstelijns hulpverleners overbelast.
Sociale impact
De wachttijd is niet alleen een medisch probleem, maar heeft ook een enorme sociale impact. Jongeren vertellen dat ze zich onbegrepen en buitengesloten voelen, zowel op school als in hun omgeving. Ze zien hun vrienden doorgaan met hun leven, terwijl zij zelf stilstaan. Ouders voelen zich machteloos: ze zien hun kind worstelen en kunnen niets doen om de wachttijd te verkorten.
Ook in bredere zin zorgt het tekort aan zorg voor spanningen. Scholen, jeugdwerkers en gemeenten weten vaak niet hoe ze jongeren goed kunnen ondersteunen. Belangenorganisatie Transgender Netwerk Nederland spreekt van een 'crisis die de spuigaten uitloopt', en vreest dat structurele oplossingen voor dit probleem ver te zoeken zijn.
Dit is hun verhaal
Skyler: 'Ik ben een jongen, alleen zie ik er niet zo uit'
Hoe is het voor de jongeren in Dit is de Kwestie (EO)? Skyler is zestien jaar en is geboren als meisje. Al drie jaar identificeert hij zich als jongen, maar mag nu pas op intake komen bij de psycholoog in de genderpoli van het VU Medisch Centrum in Amsterdam. In een reeks gesprekken moet onderzocht worden of Skyler inderdaad de diagnose 'genderdysforie' heeft.
Skyler
"Ik ben een jongen, alleen zie ik er anders uit."
Als Skyler aan zijn moeder vertelt dat hij transgender is, is haar eerste reactie: 'Hoe kan ik dit gemist hebben?' Ze heeft wel door dat haar kind niet gelukkig is, maar had hier niet aan gedacht. Ze is blij dat ze weet waar zijn ongelukkige gevoel vandaan komt, maar feit blijft dat hulp lang op zich laat wachten. Skyler vindt het verschrikkelijk om zolang op de wachtlijst te staan.
Skyler
"Je hebt gezegd: ik heb hulp nodig herbij. Maar dan komt het er maar niet van, een paar jaar lang. En dan zit je daar maar gewoon en gebeurt er niets. Dan wordt het hopeloos en denk je: hoe lang duurt dit nog? Het belangrijkste vind ik: je moet jezelf gewoon zijn."
Hij hoopt snel de diagnose te krijgen en met testosteron te kunnen starten. Ook Skylers moeder zou willen dat de wachtlijsten een stuk korter waren.
Margje
Moeder van Skyler"Je ziet je kind lijden, maar je wilt je kind gelukkig zien. [...] Wij zijn er als omgeving heel erg voor Skyler geweest, maar als dat niet zo was geweest, weet ik niet waar Skyler geëindigd was."
Skyler heeft heel veel zin in de transitie, om eindelijk echt zichzelf te kunnen zijn. Ook zijn moeder is blij dat de transitie dichterbij komt.
Margje
Moeder van Skyler"Het zit 'm in de kleine dingen: dat je niet graag wil douchen en daardoor te weinig doucht en slecht voor jezelf zorgt. Dat je niets met je lijf wilt - niet in de spiegel kijken. Dat zien mensen van de buitenkant niet."
Ze kan niet wachten om een gelukkig kind terug te krijgen, en weet zeker dat dit de goede weg is voor haar kind.
Salina: 'Ik herkende mezelf niet in de spiegel'
Salina is vijftien jaar als zij besluit dat zij verder als jongen door het leven wil gaan. In haar jeugd waren er al ervaringen die daarop wezen.
Salina
"Op de basisschool was ik altijd wat stoerder en ik weet nog dat een jongen tegen mij zei: 'Jij hoort bij de jongens, jij hoort niet bij de meisjes.'"
Het is tegen diezelfde jongen dat Salina zegt dat ze graag een jongen zou willen zijn. Haar moeder vertelt ook dat haar dochter nooit duidelijk als meisje gekleed wilde gaan. Maar als Salina aan haar moeder vertelt dat ze transgender is, is haar moeder daar niet ook meteen van overtuigd.
Tamara
Moeder van Salina"Ik zei: 'Ben je niet gewoon een stoer meisje?' Ik heb het even laten bezinken en toen ben ik op een gegeven moment wel het gesprek aangegaan met Salina en heb ik gezegd: 'Ik vind jou geen jongen. Ik zie geen jongen in jou. Je hebt ook heel veel meisjes-dingen.'"
Ondanks haar moeders houding, besluit Salina verder door het leven te gaan als Jace, een transjongen, op zoek naar de bevestiging als man.
Salina
"Ik ervaarde het als een gevangenis. Alsof ik altijd vastliep in mezelf. Ik wilde vrij zijn en lekker leven als een man, maar dat kon ik niet. Mijn stem was hoog, ik kreeg geen baardgroei of baard in de keel. En ik hoorde er nooit helemaal bij. Dat was voor mij oprecht een gevangenis. Ik herkende mezelf niet in de spiegel als wie ik dacht te zijn op dat moment."
Salina's moeder voelt zich deze periode als alleenstaand ouder extra alleen en kan haar twijfels slecht kwijt.
Tamara
Moeder van Salina"Bij de instanties kon ik het niet kwijt. Aan mijn familie kon ik het wel vertellen, maar dan stuit je ook op verzet. Je valt tussen wal en schip. Je wilt er voor je kind zijn, je wilt dat je kind gelukkig is en het liefde geven als moeder. Maar het komt niet aan."
De steun die hij van haar moeder niet krijgt, vindt Jace in een lhbtiq+-vriendenkring. Hij staat inmiddels op de wachtlijst voor een transitie, maar de genderpoli laat keer op keer weten dat de intake uitgesteld wordt. Maar dan krijgt hij van zijn vrienden een interessant en aantrekkelijk aanbod.
Salina
"Ik heb vrienden een appje gestuurd met de vraag of zij nog testosteron hadden liggen. En toen heb ik dat via via gekregen."
De testosteron smeert hij op zijn arm, waarna het in zijn bloed wordt opgenomen. Wat hij doet is illegaal, omdat hij er geen officieel recept voor heeft gekregen. Toch deelt Jace wat hij doet met de huisarts, met de vraag of hij af en toe haar bloedwaardes kan laten controleren, zodat de testosteroninname veilig kan gebeuren. Want de testosteron heeft al snel de gewenste werking: Jace krijgt een zwaardere stem, wordt minder emotioneel en harder. De huisarts gaat erin mee, tot grote frustratie van de moeder van Jace.
Tamara
Moeder van Salina"Dat steekt me nog het allermeest. Salina komt terug met testosteron. Er worden reclames gemaakt op televisie als: 'Geen alcohol onder de achttien, want je hersenen zijn nog in ontwikkeling. Je moet niet roken, want je hersenen zijn nog in ontwikkeling'. Hoe kan in vredesnaam een kind zo'n levensbeslissing maken, die onomkeerbaar is? Je kan stoppen met drinken, je kan stoppen met roken, maar op het moment dat de transitie van start is gegaan heb je mooi dikke pech en moet je ermee dealen."
Ondanks de testosteron voelt Jace zich gevangen, vertelt Salina nu. Hij kon nog niet volledig leven als jongen, ook al voelde hij zich wel een jongen.
Maar dan, na vier jaar wachten op een transitie, gebeurt er bij Jace zoiets bijzonders dat hij radicaal stopt met de illegale testosteron.
Salina
"Ik kwam tot geloof, tot Jezus. Ik had in die periode als jongen een relatie met een meid in een christelijk gezin. Ik las in de Bijbel en leerde bidden. [...] Toen ben ik naar de kerk gegaan en heb ik me bekeerd. De mensen in de kerk wisten niet dat ik transgender was en dachten dat ik volwaardig man was. Maar het enige wat ik toen van God binnenkreeg tijdens een gebed was: 'Je bent mijn geliefde dochter, je bent goed zoals je bent.' Dat was voor mij heel erg slikken, want ik voelde me geen dochter. En nog geen uur daarvoor had ik voor de spiegel gestaan met de gedachte: 'Ik ga echt een man van God worden.' Dus dat was voor mij heel erg slikken."
Jace besluit dat hij weer een vrouw wil worden en wil weer Salina genoemd worden. Inmiddels is ze verloofd en gaat ze zelfs met haar moeder winkelen voor een bruidsjurk - een moment dat ze een tijd geleden niet voor mogelijk had gehouden. Salina's moeder is enorm blij dat ze haar dochter terug heeft.
Tamara
Moeder van Salina"Ik ben niet christelijk, maar ik kan wel echt zeggen dat God mij mijn dochter heeft teruggegeven."
Praat mee
Hoe voel je je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?
Meer weten?
Kijk Dit is de Kwestie
In Dit is de Kwestie (EO) gaan Johan Eikelboom, Skyler en Salina verder over dit onderwerp in gesprek. Bekijk de volledige uitzending zaterdag 11 oktober om 22.55 uur op NPO2.
Wil jij de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.
