Einde aan escalatie?
Wordt het demonstratierecht aangepast? 'Bemoei je er niet mee, overheid'
22 april 2024 · 09:20
Update: 22 april 2024 · 14:47
In gesprek met
Ingrid Michon
Tweede Kamerlid VVD
"Juist om het demonstratierecht te beschermen, moet je ook grenzen stellen aan een demonstratie."
Ruben L. Oppenheimer
Cartoonist
"Je moet niet iets repareren wat niet stuk is. Het ligt aan het gif in de samenleving."
Tom Zwart
Hoogleraar crosscultureel recht
"We hebben vrijheid van meningsuiting, maar we moeten ons wel aan de wet houden."
In het kort
Auto's die inrijden op snelweg blokkerende-demonstranten of een tractor die de deur van het Groningse provinciehuis ramt. Steeds vaker lopen demonstraties uit de hand. Daarom doet het demissionaire kabinet onderzoek naar het demonstratierecht. Maar demonstreren is toch een grondrecht?
Wat denk jij?
Demonstreer jij weleens?
Dit is de situatie
Een onderzoek naar ons demonstratierecht
Tractors op de snelweg, pro-Palestijnse betogers in treinstations en Extinction Rebellion-demonstranten die een snelweg blokkeren. Demonstraties zijn overal. En steeds vaker overtreden demonstranten regels en wetten. Daarom laat het demissionaire kabinet onderzoek doen naar het demonstratierecht.
Wat is het demonstratierecht?
Toch mag je niet altijd demonstreren, een burgemeester kan een demonstratie namelijk beperken of verbieden. Dit mag hij of zij alleen doen op basis van drie criteria: om de gezondheid te beschermen, in het belang van het verkeer en om 'wanordelijkheden' te bestrijden of te voorkomen.
Ook mag je niet zomaar alles roepen bij een demonstratie. Demonstranten die haatzaaiende teksten roepen of een groep mensen beledigen kunnen door een officier van justitie vervolgd worden.
In het nieuwsbericht van de overheid over het onderzoek staat dat demonstranten steeds vaker bewust de wet overtreden. Het doel van de demonstranten: 'Om zoveel mogelijk aandacht te krijgen en beleid hiermee te beïnvloeden.' Bij het onderzoek worden burgemeesters, het Openbaar Ministerie en de politie betrokken, mensen die dagelijks te maken hebben met demonstraties.
Het wetenschappelijk onderzoek richt zich op acties waarbij demonstranten de grenzen van de wet bewust opzoeken of overschrijden en demonstraties waarbij andere grondrechten of de nationale veiligheid in gevaar kunnen komen. Bij die situaties wil het kabinet onderzoeken of er meer juridische mogelijkheden in de wet moeten komen om zulke demonstraties aan te pakken.
Wat denk jij?
Kennisvraag: hoeveel demonstraties waren er in Amsterdam in 2022?
Het juiste antwoord lees je onderaan dit artikel
Dit is de discussie
Moeten er strengere regels komen voor demonstraties?
We demonstreren voor en tegen van alles en daarbij houden we ons niet altijd aan de wet. Het demissionaire kabinet wil daarom het demonstratierecht onder de loep nemen.
Tweede Kamerlid voor de VVD Ingrid Michon is blij met het onderzoek. Ze vindt het hard nodig dat we kritisch kijken naar het demonstratierecht, zegt ze in Dit is de Dag (EO).
"Juist om het demonstratierecht te beschermen, moet je ook grenzen stellen aan een demonstratie. Demonstraties worden steeds meer ingezet om doelbewust en provocatief wetten te overtreden. En op het moment dat je dat doet, word je toch beschermd door het demonstratierecht. En dat moet wat mij betreft veranderen."
Het demonstratierecht hoeft volgens cartoonist Ruben L. Oppenheimer helemaal niet onder de loep genomen te worden.
"Als je die loep erop zet en de zon schijnt, dan vliegt het in de fik. Het demonstratierecht is een heel groot recht, een heel groot goed. Dus ik wil heel erg uitkijken om iets te gaan repareren wat niet stuk is. Wat stuk is, is dat er in de samenleving een soort gif zit de laatste jaren, waar misschien iets eerder tegen opgetreden had moeten worden."
Demonstraties op 4 mei?
De gemeente Amsterdam neemt extra maatregelen om onrust bij de Nationale Dodenherdenking op 4 mei te voorkomen. De gemeente is namelijk bang dat pro-Palestijnse organisaties dit moment gebruiken voor demonstraties. Michon denkt dat demonstraties niet te voorkomen zijn met het huidige demonstratierecht.
"Ondanks alles wat de gemeente Amsterdam nu in gang zet, is het niet te voorkomen dat er toch tijdens deze dodenherdenking een spontane demonstratie plaatsvindt. En we vinden dus dat bijvoorbeeld op een dodenherdenking het demonstratierecht even een pas op de plaats moet maken, omdat een ander belang zwaarder weegt."
"Wat je tot nu toe altijd ziet is dat bij alle botsingen van wetgeving het demonstratierecht voorrang heeft. En ik vind dat we daar een discussie over moeten hebben. Op het moment dat de politie bij een spontane demonstratie vraagt om te vertrekken en mensen doen dat niet, dat vind ik dat dat soort gedrag strafbaar moet zijn. Die mensen worden nu beschermd door het demonstratierecht."
Demonstraties hoef je op 4 mei niet te verbieden, vindt Oppenheimer. Maar de gemeente moet wel duidelijke afspraken maken over de demonstratieplek.
"Ik wil niet iemand bij voorbaat zijn middelen voor zijn of haar demonstratie uit handen nemen. Ik wil wel dat een burgemeester bijvoorbeeld een gebiedsverbod kan opleggen. En dat kan een burgemeester al. Luistert u mee mevrouw Halsema? Als jij wil gaan roepen 'from the river to the sea', dat mag je lekker gaan roepen, maar niet op het moment waarop wij samen hebben afgesproken dat je even twee minuten stil bent. Niet op die plek, niet op die tijd. Maar ergens anders, 'be my guest'."
Koranverbranding verbieden?
Pegida-voorman Edwin Wagensveld probeerde in januari een koran te verbranden, deze demonstratie liep uit de hand. Deze maand besloot de Arnhemse burgemeester Marcouch een nieuwe koranverbranding in te verbieden uit angst voor nieuwe ongeregeldheden. Maar koranverbrandingen moet je volgens Oppenheimer niet verbieden.
"Het lijkt mij absoluut geen goed idee om koranverbrandingen bij wet te gaan verbieden. Op het moment dat jij een koran koopt of welk ander boek dan ook, dan is dat boek jouw eigendom. En wat je daar vervolgens mee doet, of je het wilt weggooien, verbranden of lezen. Ik wil niet dat de overheid zich daar überhaupt mee bezighoudt."
Een burgemeester kan er volgens Oppenheimer dus wel voor kiezen om een andere demonstratieplek aan te wijzen.
"Als een burgemeester denkt dat de boel uit de klauwen kan lopen, kan die zeggen: 'Het lijkt me niet zo goed om deze demonstratie op deze plek uit te voeren, laten we het honderd meter verderop doen.' In het geval van een koranverbranding zou je kunnen zeggen: 'Wat je met die koran doet is prima, maar je gaat het bijvoorbeeld niet in de buurt van die moskee doen op het moment dat daar mensen in en uit lopen.'"
Ook Kamerlid Michon wil koranverbrandingen niet verbieden en ook niet strafbaar stellen.
"Er is een Kameruitspraak gedaan om juist het verbranden van een koran niet strafbaar te stellen. Ook ik en mijn fractie zijn geen voorstander van het strafbaar stellen van een koranverbranding."
Het verbranden van een koran zou volgens hoogleraar crosscultureel recht Tom Zwart wel verboden moeten worden. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft al in 2018 gezegd dat je tijdens een demonstratie niet mag oproepen tot religieuze intolerantie.
"En daarna heeft hetzelfde Hof gezegd dat als jij een heilig boek aanvalt, dat dat een vorm van religieuze intolerantie is. Eén en eén is twee, klaar. Je mag het dus niet toe staan. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is het hoogste verdrag waar wij aan gebonden zijn. Discussiëren mag. We hebben vrijheid van meningsuiting, maar we moeten ons wel aan de wet houden. Dat geldt ook voor minsters [De Jonge en Yeşilgöz]."
Zwart vindt het opvallend dat de VVD demonstraties van Extinction Rebellion lijkt te willen inperken, maar koranverbrandingen wil toestaan.
"De demonstraties van Extinction Rebellion leveren kennelijk hinder op voor verkeersdeelnemers, laten dat er een paar duizend zijn. We hebben een miljoen moslims in Nederland, die nemen enorm aanstoot aan die koranverbrandingen. En dat wordt genegeerd in het onderzoek [naar demonstratierecht]. Voor mij is dat onderzoek niet nodig hoor, maar ik vind het wel opmerkelijk."
Wat denk jij?
Waar heb jij weleens voor (of tegen) gedemonstreerd?
Meer weten?
Luister naar Dit is de Dag
Meer weten over dit onderwerp? Luister naar Dit is de Dag (EO). Dat kan hier of via je favoriete podcast-app.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenMeer lezen?
Dit schreven we eerder
Antwoord kennisvraag: in 2022 waren in Amsterdam 1510 demonstraties, in 2013 waren dit nog maar 260
