Moeten stellen zelf kunnen kiezen of ze een zoon of dochter willen?
15 februari 2025 · 22:00| Leestijd: 10 min
Update: 17 februari 2025 · 18:11
In dit artikel aan het woord
"Hoe zal dit zijn voor het kind zelf? Is zo'n kind bijvoorbeeld straks wel ‘jongen’ genoeg, volgens de ouders?"
"Iedereen is toch vrij in zijn leven om te bepalen wat hij wil? Dat is het grote probleem in de EU, dat alles gedicteerd en aan banden gelegd wordt."
"Het is niet zo dat je altijd tientallen embryo's hebt om uit te kiezen. Wat als het embryo dat jij wenst er niet bij zit?"
In het kort
Tegenwoordig kunnen ouders tijdens een ivf-traject zelf bepalen of ze een zoon of dochter willen krijgen. Dat gebeurt met behulp van een Pre-implantatie Genetische Test (PGT). Wat houdt dat precies in? En moet deze techniek beschikbaar worden in Nederland, of is dat onverantwoord?
Samenvatting van DIT artikel
In het EO-programma Dit is Tijs met presentator Tijs van den Brink werd gesproken over het kiezen van het geslacht van een baby met een pre-implantatie genetische test (PGT). In Nederland is dit verboden, tenzij er een medische reden is. In landen zoals de VS en Cyprus is het wel toegestaan. Sommige Nederlanders reizen naar het buitenland om dit te laten doen.
Medisch ethicus Stef Groenewoud vindt geslachtsselectie zonder medische reden onverantwoord. Hij waarschuwt dat dit kan leiden tot minder acceptatie van imperfecties. "Waar is de grens? Straks willen mensen ook de oogkleur of intelligentie van hun kind kiezen."
Minister Femke Wiersma deelt deze zorgen en vindt dat ouders hun kind moeten accepteren zoals het is. "We mogen in Nederland eendagshaantjes selecteren, maar daar moet het stoppen."
Embryoloog Edith Coonen benadrukt dat PGT niet altijd de gewenste uitkomst geeft. "Je hebt niet altijd veel embryo’s om uit te kiezen."
Bert van Delen van de Genderkliniek is juist voor keuzevrijheid. "Waarom zou je ouders verbieden een keuze te maken als het in andere landen goed gaat?" Hij wijst erop dat bij eiceldonatie mensen al voorkeuren mogen aangeven, zoals haarkleur en opleidingsniveau.
Wat denk jij?
Moeten stellen zelf het geslacht van hun kind kunnen bepalen?
Aantal reacties: 0
De techniek is er, maar het blijft illegaal: geslachtsbepaling zonder medische reden
Beeld het je in: een verliefd koppel start een IVF-behandeling, laat meerdere embryo's ontwikkelen in een lab en geeft aan wat voor baby hun voorkeur heeft. Het koppel wil een meisje, mét de helderblauwe ogen van oma? Check. De laborant doet onderzoek, en ze hebben geluk: dat ideale meisje ligt in een van de kweekschaaltjes. De embryo wordt even later met succes teruggeplaatst in de baarmoeder, en zo'n negen maanden later verwelkomt het koppel een dochter.
Het lijkt haast een sciencefiction-scenario, maar tegenwoordig is zo'n 'embryoselectie' goed mogelijk met behulp van een preïmplantatie genetische test (PGT). Een PGT is een complexe medische techniek, maar het houdt kortweg in dat laboranten kijken naar het DNA van gekweekte embryo's. Ze kunnen zo bijvoorbeeld onderscheiden welke embryo's aanleg voor erfelijke ziekten hebben, welke bruine of blauwe ogen zullen krijgen, én welke embryo's zullen uitgroeien tot jongens of meisjes. Vervolgens wordt de gewenste embryo teruggeplaatst in de baarmoeder, en als de kiem zich in de baarmoederwand nestelt, kan het net als bij een natuurlijke zwangerschap verder groeien in de buik.
Sinds wanneer bestaat PGT?
De PGT werd in de jaren 90 voor het eerst toegepast en bestaat dus al ruim 30 jaar.
Maar: onze kennis over deze techniek en alle analyses die bij de PGT komen kijken zijn nog volop in ontwikkeling. De medische wereld heeft door de jaren steeds meer kennis vergaard over hoe je erfelijke ziektes, afwijkingen en andere genetische eigenschappen kunt herkennen in het DNA van een embryo. En de zoektocht naar nieuwe inzichten wordt voorlopig nog niet gestaakt: de afgelopen jaren wordt er zelfs gekeken of laboranten het potentiële IQ en de geschatte lengte van een embryo kunnen bepalen.
Simpel uitgelegd: een IVF-traject met PGT in 5 stappen
- IVF-proces: De vrouw krijgt hormoonbehandelingen om meerdere eicellen te laten rijpen. Deze eicellen worden met een punctie uit de eierstokken gehaald en in het lab bevrucht met zaadcellen.
- Embryo-ontwikkeling: De bevruchte eicellen ontwikkelen zich enkele dagen tot embryo’s.
- Genetische test: Van elk embryo worden enkele cellen afgenomen en onderzocht op genetische kenmerken. Dit gebeurt meestal op de vijfde of zesde dag na de bevruchting.
- Selectie: Alleen embryo’s zonder de ongewenste genetische afwijking (of met het gewenste geslacht, in landen waar dat is toegestaan) komen in aanmerking voor terugplaatsing.
- Terugplaatsing: Het geselecteerde embryo wordt in de baarmoeder geplaatst. Als alles goed gaat, leidt dit tot een zwangerschap.
NB: De exacte procedure kan afwijken en verschillen per traject. Als de vader een slechte zaadkwaliteit heeft, kan er in sommige gevallen bijvoorbeeld een ICSI (Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie) naast/in plaats van IVF worden toegepast. Daarna kan er nog steeds een PGT plaatsvinden. Een lastig verhaal, maar simpel gezegd: ieder stel is anders, en iedere procedure is dat ook.
In verschillende landen, waaronder de VS, Mexico en Cyprus, is deze procedure legaal en gangbaar. In Nederland is dat niet zo: hier is het selecteren van embryo's op geslacht strikt verboden, tenzij er een medische reden voor is. Stellen die om andere redenen een jongen of meisje wensen, komen dus niet in aanmerking.
Bij welke medische indicaties is geslachtsbepaling toegestaan?
Het zou kunnen dat PGT wordt toegepast als er in de familie een erfelijke aanleg is voor een bepaalde ziekte of aandoening, die vooral/enkel voorkomt bij een bepaald geslacht. Als er bijvoorbeeld sprake is van een ziekte die bij mannen voorkomt, zoals hemofilie of de ziekte van Duchenne, kan een laborant ervoor kiezen om te zoeken naar een vrouwelijke embryo.
Dan denk je misschien: de artsen kunnen dan toch ook alleen zoeken naar de erfelijke ziekte? Waarom is het nodig om het geslacht te bepalen? Het antwoord is simpel: het is in de praktijk gemakkelijker om het geslacht van een embryo te bepalen dan om aanleg voor de aandoening in een embryo te vinden, dus geslachtsbepaling is in zulke gevallen de meest efficiënte methode.
Van diëten tot abortus, van Utrecht tot Cyprus: alles voor een jongen of meisje
Het mag dan wel verboden zijn, maar er zijn tóch genoeg Nederlanders die, koste wat het kost, zelf willen bepalen of ze een zoon of dochter krijgen. Sommige vrouwen volgen bijvoorbeeld een speciaal (niet-wetenschappelijk bewezen) dieet om het geslacht het kind te beïnvloeden. Verloskundigen zien ook dat sommige stellen na een pretecho kiezen voor abortus, omdat ze niet blij zijn met de sekse van de embryo.
- Verloskundigen zien abortus om geslacht van het kind na pretecho
Verloskundigen zien abortus om geslacht van het kind na pretecho
Stellen die het geslacht van hun kind willen selecteren met een PGT, komen regelmatig bij de Utrechtse 'Genderkliniek' van Bert van Delen terecht. Deze kliniek werd in 1998 gesloten omdat geslachtsselectie zonder medische reden verboden werd, maar in 2010 heeft Van Delen de deuren weer geopend.
Waarom wordt geslachtsselectie in Nederland zo beperkt?
De praktijk van die Van Delen had geopend deed zoveel stof opwaaien, dat oud-minister van Volksgezondheid Els Borst er in 1998 voor koos geslachtsselectie te verbieden. Critici stelden dat geslachtsselectie zou kunnen leiden tot maatschappelijke en ethische problemen. Het kan ook demografisch negatieve gevolgen hebben: er kan bijvoorbeeld een scheve man-vrouwverhouding ontstaan als veel ouders dezelfde voorkeur voor een bepaald geslacht hebben.
Zolang het verbod geldt, geeft Van Delen in zijn kliniek alleen voorlichting over de PGT. Als stellen interesse hebben in een geslachtsselectieprocedure, verwijst hij ze door naar landen waar de behandeling wél is toegestaan. Doorgaans stuurt hij ze naar Cyprus. De stellen krijgen eerst alle medische vooronderzoeken in Nederland en gaan vervolgens voorbereid de grens over. Een omslachtige procedure, dus, maar Van Delen denkt dat deze stellen het in de toekomst makkelijker zullen krijgen. Het is volgens hem namelijk een kwestie van tijd voordat we geslachtsselectie ook in Nederland zullen omarmen: "Dat verbod is niet houdbaar, dat weet iedereen."
- Straks kan je ook in Nederland kiezen voor zoon of dochter, zegt Genderkliniek: 'Verbod is niet houdbaar'
Straks kan je ook in Nederland kiezen voor zoon of dochter, zegt Genderkliniek: 'Verbod is niet houdbaar'
Op dit moment gaan er elke maand zo’n drie Nederlandse stellen naar het buitenland om het geslacht van hun embryo te bepalen. Die stellen kunnen echter te maken krijgen met kritiek: uit een onderzoek van RTL Nieuws en DVJ Insights blijkt namelijk dat 78% van de Nederlanders geslachtskeuze zonder medische noodzaak onwenselijk vindt, terwijl slechts 11% er positief tegenover staat.
Er zijn dus voldoende Nederlanders die tevreden zijn met het huidige beleid rondom embryoselectie, maar er zijn ook stellen die stad en land afreizen om het beleid te omzeilen. Wat is wijsheid: moeten stellen zomaar kunnen kiezen of ze een jongen of een meisje willen, net als in het buitenland, of moeten onze wetten blijven zoals ze zijn?
Praat mee
Moet het toegestaan worden dat ouders zelf het geslacht van hun kind bepalen?
Het geslacht van je baby kiezen met een PGT: moet dat toegestaan worden?
In Dit is Tijs (EO) legt medisch ethicus Stef Groenewoud waarom hij het legaliseren van geslachtsbepaling zonder medische indicatie onverantwoord vindt. Hij vertelt:
"Mijn morele antenne gaat hierbij wel echt af. (…) Ten eerste: je bent bezig met selecteren van een embryo en het weglaten van andere embryo’s, die er dus ‘niet meer toe doen’. Daar heb ik ideeën over. Ten tweede: hoe zal dit zijn voor het kind zelf? Is zo'n kind bijvoorbeeld straks wel ‘jongen’ genoeg, volgens die ouders? Dat legt ook een bepaalde druk op. Ten derde gaat het over ons karakter. Dit thema is de bijl aan de wortel van een discussie over hoe wij als mensen moeten zijn, wat deugdzame karakters zijn. Filosofen aan de Universiteit van Harvard hebben daar zelfs over geschreven: deugdzaamheid betekent ook dat je bereid bent om te gaan met het onverwachte."
"De vraag is met dit soort zaken ook: waar is het einde? Als je afstapt van het idee dat PGT alleen met een medische indicatie mag, dan gaat het in Nederland straks ook om het selecteren van de oogkleur. En straks komt er ook weer iemand anders die zegt: ‘Mijn kind moet wel minimaal opleiding X kunnen voltooien’, of ‘Mijn kind moet een goed linkerbeen hebben, zodat hij later bij PSV kan voetballen’. (…) We weten bovendien uit voorbeelden dat als je dit mogelijk maakt, de acceptatie van- en de solidariteit met het onvolkomene afneemt. Dat het mededogen voor datgene wat niet gewenst is, afneemt. Dat legt niet alleen druk op het individuele kind, maar ook op de samenleving als geheel."
Landbouwminister Femke Wiersma is ook aanwezig in de studio. Zij deelt de zorg van Groenewoud en zou liever zien dat ouders een nieuw kind omarmen zoals het is:
"Ik maak mij persoonlijk ook wel zorgen om de maakbaarheid van alles in onze maatschappij, dat is natuurlijk iets wat we de laatste jaren in toenemende mate zien. Ik heb ook jonge kinderen die in deze maatschappij opgroeien... We mogen in Nederland op dit moment eendagshaantjes genetisch selecteren, zodat ze eieren leggen die niet uitkomen, en wat mij betreft mogen we het daarbij laten. Bij het selecteren van die eendagshaantjes.
Bovendien blijft de 'maakbaarheid' van een kind met PGT nog altijd beperkt, legt embryoloog Edith Coonen uit. Stellen kunnen bedrogen uitkomen als ze verwachten dat PGT hen in één keer hun gedroomde kind zal brengen:
"Het is niet zo dat je altijd tientallen embryo's hebt om uit te kiezen. Wat als het embryo dat jij wenst er niet bij zit? Gaan we dan een nieuwe IVF-cyclus doen, wat al zo'n belastende behandeling is? Dat zijn wel zaken waar je over na moet denken."
"Wij hebben de afgelopen dertig jaar heel veel bereikt met PGT, en daardoor hebben we ook vertrouwen opgebouwd met onze patiënten. Ik denk dat we dat vertrouwen gaan schaden als we nu afstappen van het principe dat PGT alleen wordt toegepast bij medische indicaties."
Bert van Delen blijft positief over het idee van legale geslachtsselectie. In andere landen is al toegestaan, en dat gaat volgens Van Delen goed. In Europa kunnen we best wat ruimer gaan denken:
"Stel je eens voor: iemand wil een Ferrari kopen. Diegene kán hem kopen en betalen. Moet je dan zeggen: dat moet u niet doen, omdat een ander dat niet kan betalen? Ik bedoel, iedereen is toch vrij in zijn leven om te bepalen wat hij wil? Dat is het grote probleem in de EU, dat alles gedicteerd en aan banden gelegd wordt. Het is een totale dictatuur (…) Ik trek de ethische grens alleen als iets tot schade voor de mensheid leidt.”
Bovendien zijn onze ideeën over genetische selectie in Nederland contextafhankelijk, legt Van Delen uit. Kieskeurigheid lijkt bijvoorbeeld geen taboe te zijn bij trajecten voor eiceldonatie:
"Ik wil ook benadrukken dat [het selecteren op genetische eigenschappen] al gebeurt in Nederland. Mensen die kiezen voor eiceldonatie, kunnen bijvoorbeeld aangeven waaraan de donor moet voldoen. En ze kiezen dan niet alleen de haarkleur en de oogkleur, maar het liefst ook nog het opleidingsniveau."
Praat mee
Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?
Annemarthe verlangde naar een dochter, maar kreeg drie zoons: 'Het doet pijn'
Wat als je een dochter wil, maar een zoon krijgt? Het overkwam Annemarthe Westerbeek. Ze droomde van een dochtertje, maar kreeg drie zoons.
Op die geslachtsteleurstelling rust nog altijd een taboe, weet Annemarthe. Toch durft ze openhartig over haar emoties te vertellen in de EO-podcast De Koningswens. “Als ik dat gevoel moet omschrijven, is het verdriet en ook wel een beetje een gevoel van rouw”, vertelt ze. “Ik heb mezelf altijd voorgesteld als moeder van een dochter, en het doet pijn dat ik dat niet ben geworden.”
Hoe kijkt Annemarthe terug op haar zwangerschappen? En zou ze achteraf gezien iets anders hebben gedaan? Klik hieronder om haar volledige verhaal te lezen.
- Annemarthe verlangde vurig naar een dochter, maar kreeg drie zoons
Annemarthe verlangde vurig naar een dochter, maar kreeg drie zoons
Column Tijs van den Brink: 'De maakbare mens is dichterbij dan je denkt?
Benieuwd hoe presentator Tijs van den Brink zelf over dit thema denkt? In zijn nieuwe column deelt hij zijn ideeën over geslachtsteleurstelling en het principe van maakbaarheid in de medische wereld. Klik hieronder om de volledige column te lezen.
- Column Tijs van den Brink: De maakbare mens is dichterbij dan je denkt
Column Tijs van den Brink: De maakbare mens is dichterbij dan je denkt
Kijk Dit is Tijs terug
In Dit is Tijs (EO) gaat presentator Tijs van den Brink verder over dit onderwerp in gesprek met klinisch embryoloog Edith Coonen, medisch ethicus Wybo Dondorp en Bert van Delen, oprichter van de Genderkliniek.
Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.
Luister Dit is Tijs terug als podcast
Je kunt Dit is Tijs (EO) ook terugluisteren als podcast. Klik hier om het gesprek af te spelen op jouw favoriete podcast-app of luister hieronder.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenLuister naar De Koningswens
In de podcast De Koningswens (EO) duiken Rianne van der Linden en Anne-Sophie van den Toren in dit onderwerp. Gevoelens van verdriet over het geslacht van je kindje zijn op zich niet nieuw. Wat wel nieuw is, is dat er tegenwoordig mogelijkheden zijn om met embryoselectie daadwerkelijk te kiezen voor een jongetje of een meisje. En het keuzemenu bevat nog meer opties; er kan bijvoorbeeld ook geselecteerd worden op oogkleur. Benieuwd geworden? Luister de podcast hieronder:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen- Kiezen voor het gezondste embryo; op weg naar designerbaby’s of onethisch om niet te doen?
Kiezen voor het gezondste embryo; op weg naar designerbaby’s of onethisch om niet te doen?
- Embryo's kweken voor wetenschappelijk onderzoek: 'Je maakt leven om het vervolgens te vernietigen'
Embryo's kweken voor wetenschappelijk onderzoek: 'Je maakt leven om het vervolgens te vernietigen'
- Na het verlies van haar dochtertje kwam Jolande in aanmerking voor embryoselectie
Na het verlies van haar dochtertje kwam Jolande in aanmerking voor embryoselectie
- Geslachtsteleurstelling bij je baby: mogen die gevoelens er zijn, of is dat taboe?
Geslachtsteleurstelling bij je baby: mogen die gevoelens er zijn, of is dat taboe?
- Wat als je een dochter wil, maar een zoon krijgt (of andersom)?
Wat als je een dochter wil, maar een zoon krijgt (of andersom)?
