Oorlogsarchief Nationaal Archief collaboratie foute Nederlanders. — © ANP

'Fouten in oorlogsarchief zijn heel pijnlijk, maar ook logisch', zegt historicus

7 januari 2025 · 10:39| Leestijd: 5 min

Update: 9 januari 2025 · 14:33

Heeft iedereen het recht om te weten of jouw opa fout was in de oorlog?

In het kort

Het online oorlogsarchief waarin Nederlanders staan die verdacht worden van samenwerking met de nazi's kreeg al vrij snel kritiek. Er bleken verkeerde namen tussen te staan. Dit is niet zo vreemd, zegt historicus Chris van der Heijden in Dit is de Dag (EO). "Het archief is een ratjetoe."

Wat denk jij?

Zou je het willen weten als jouw familie 'fout' was tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Ja, ik zou dat willen weten

Nee, ik zou dat liever niet weten

Ik weet het al

Aantal reacties: 0

Je kan sinds 2 januari online zoeken in een namenlijst met Nederlanders die verdacht worden van collaboratie met de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Duizenden mensen bezochten de website oorlogvoorderechter.nl en de studiezaal waar je de dossiers kan inzien, is tot begin februari volgeboekt.

Wat is collaboratie precies?

Tijdens de bezetting van Nederland in de Tweede Wereldoorlog werkten sommige mensen vrijwillig met de Duitse bezetters samen. Zij stonden bekend als collaborateurs. Ze steunden de nazi's, waarmee ze zich keerden tegen de Nederlandse overheid in ballingschap. In de volksmond werden zij 'landverraders' genoemd. Collaborateurs werkten op verschillende manieren samen met de bezetter: zo verraden ze onderduikers en verzetsgroepen, verstrekten ze informatie aan de Duitsers, of sloten ze zich aan bij het Duitse leger. De redenen voor deze samenwerking verschilden per persoon. Sommigen deelden de nationaalsocialistische ideologie en steunden de Duitsers om die reden. Anderen hielpen de bezetter om er zelf beter van te worden. Informatie verstrekken aan de Duitsers leverde namelijk vaak een financiële beloning op.

Bron: https://www.tweedewereldoorlog.nl/

Over het openbaar maken van de oorlogsarchieven was veel te doen, in dit artikel lees je meer:

Namen verdachten Tweede Wereldoorlog nu online, maar oorlogsarchief zelf niet openbaar
Namen verdachten Tweede Wereldoorlog nu online, maar oorlogsarchief zelf niet openbaar

Nadat De Telegraaf het nieuws bracht dat in de collaboratielijst ook namen stonden van Joden die in de Tweede Wereldoorlog door de nazi's zijn vervolgd, waarschuwde het Nationaal Archief voor fouten in de lijst.

Waarom staan er fouten in de namenlijst?

Op zijn website legt het Nationaal Archief uit hoe het komt dat er verkeerde namen in de index staan. De namenlijst is gebaseerd op het kaartsysteem van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Hier zitten ook kaarten tussen van personen die geen verdachte waren of beschuldigd zijn, maar die toch in het kaartsysteem zijn beland.

Het viel te verwachten dat er fouten in de lijst zitten, zegt zoon van een NSB'er Rinke Smedinga bij Dit is de Dag (EO). Dat heeft volgens hem te maken met de snelheid waarmee de zaken na de oorlog werden afgehandeld en dat bij de digitalisering van de dossiers niet alles foutloos is overgenomen.

Natuurlijk is het pijnlijk, maar het is ook niet raar dat er verkeerde namen tussenzitten, vult historicus Chris van der Heijden aan. "Na de oorlog waren er talloze onderzoeksgroepjes die allemaal lokaal gegevens verzamelden. Dat is allemaal naar Den Haag gekomen en dat is een chaotisch dossier geworden: een ratjetoe. En in die dossiers liepen soms verdachten en getuigen door elkaar."

'Slecht nieuws is goed nieuws'

In de archieven zitten ook verhalen die niet alleen pijnlijk zijn voor daders, maar ook voor slachtoffers, zegt Smedinga. Hij vertelt over een vrouw die het leven van haar Joodse man wilde redden door zich 'beschikbaar te stellen' aan politiemannen. "Dat zijn geen fijne dingen om te lezen."

"Het archief dichthouden levert alleen maar wonden, ellende en meer ellende op."

Smedinga en Van der Heijden vinden het allebei goed dat de namenlijst nu openbaar is en dat iedereen makkelijk dossiers kan opvragen. Van der Heijden: "Een cultuur is niet gebaat bij geslotenheid. Het archief dichthouden levert alleen maar wonden, ellende en meer ellende op."

Mensen kunnen zich namelijk van alles in gaan beelden over hun ouders of grootouders als ze weten dat ze fout waren. Het archief kan ze laten zien wat ze nou precies gedaan hebben. En heel vaak valt blijkt dat mee te vallen, zegt de historicus. "En ook als het slecht nieuws is, is het nog goed nieuws. Want het is namelijk veel erger om niet te weten wat er aan de hand is, dan om te weten dat er iets ernstigs is." Daarnaast denk hij dat over een aantal weken niemand het meer over dit archief heeft.

Praat mee

Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?

Meer weten?

Luister Dit is de Dag terug als podcast

In Dit is de Dag (EO) gaat Tijs van den Brink verder over dit onderwerp in gesprek met Rinke Smedinga (zijn vader was NSB'er) en Chris van der Heijden (historicus). Beluister de uitzending hieronder als podcast.

De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Luister jij liever via een ander kanaal? Klik hier om het gesprek af te spelen op jouw favoriete podcast-app.