Waarom je met een mi­gra­tie­ach­ter­grond sneller een burn-out krijgt: 'Wring me in allerlei bochten om mezelf te laten zien'

'Mensen hoopten dat ik een blunder zou maken of zou floppen'

Tofik Dibi, bestuursadviseur

Tofik Dibi was zes jaar Tweede Kamerlid voor GroenLinks, van 2006 tot 2012. Hij had het gemaakt: "Alles draait erom dat je kan laten zien dat je succesvol bent. En een Kamerlidmaatschap is dan een van de hoogst haalbare dingen." Volgens Dibi zit dat heel diep bij de generatie van zijn Marokkaanse ouders: "Dat hebben mijn ouders ook aan mij meegegeven, maar ik wil dat niet meer met mij meedragen."

Hij kreeg als nieuwe Kamerlid het advies om al zijn stukken goed te kennen. Daar zat volgens hem iets achter: "Mensen aasden op een fout of wilden bewijzen dat ik het helemaal niet kon." Vanaf de eerste dag in de Kamer voelde hij een constante staat van alertheid: "Ik wist dat mensen hoopten dat ik een blunder zou maken of zou floppen."

De Kamer verliet Dibi in 2012 en sinds 2018 werkt hij als bestuursadviseur bij de gemeente Amsterdam. Dat werd hem op den duur te veel: "Ik heb toen gezegd dat ik even rust nodig had." Hij vond het heel moeilijk om dat aan te geven, want hij dacht altijd: jullie kunnen een burn-out krijgen en depressief worden, maar ik niet. Dibi wil constant bovengemiddeld presteren: "Dat is uitputtend, ook als je ziet dat anderen dat niet hoeven of willen. Maar ik gun ze die middelmatigheid."

Tofik DibiBestuursadviseur

"Je kan bij jezelf gaan denken: ben ik een excuus-Marokkaan?"

De druk van buitenaf zorgt er soms voor dat Dibi twijfelt aan zichzelf. "Je kan bij jezelf gaan denken: ben ik een excuus-Marokkaan?" Maar hij weet dat hij bovengemiddeld gekwalificeerd is voor zijn baan: "Ik weet dat ik het kan. Maar die twijfel kan toch onder je huid gaan zitten."

Dibi wil dezelfde kansen krijgen als een wit persoon en gezien worden als "een mens die driedimensionaal is", door zowel zijn witte collega's als zijn ouders. "Ga geen bovenmenselijke dingen verwachten, dat is ongezond. Het is vragen om teleurstelling." Bepaalde mensen lijken volgens hem minder waarde te hebben dan anderen. "Dat is wat er mis is met deze wereld. En dat is waarom mensen - en ik hoor daar ook bij - zich in allerlei bochten wringen om te laten zien: hier ben ik en kijk wat ik kan."

'Verwachtingen van mijn ouders bepaalden mijn leven'

Chichi Zhang, eigenaar socialmediabureau

Als eigenaar van een socialmediabureau heeft Chichi Zhang volle werkdagen. Ze weet dat ze soms moet rusten, maar ze weet niet hoe: "Ik ben super onrustig en gestrest, maar ik kan geen rust vinden." En ook al neemt ze rust, dan voelt ze nog steeds stress en denkt ze: hierna moet ik weer.

Haar ouders komen uit China en hebben in Nederland een nieuw leven opgebouwd. Allebei hebben ze altijd hard gewerkt; haar moeder is tandarts en haar vader directeur van een ziekenhuis. Zhang vindt dat "superknap". Haar moeder is een typisch Chinese moeder, vindt ze. "Ze was heel boos als ik geen goed cijfer haalde of een spellingsfout maakte." Ook mocht ze niet naar feestjes.

Chichi ZhangEigenaar socialmediabureau

"Ik heb nooit geleerd om zelf te ontdekken wat ik leuk vind."

Haar leven werd bepaald door de verwachtingen van haar ouders en haar familie. Zhang leerde van hen dat studie het allerbelangrijkste was: "Alleen studeren kon je een goede toekomst bieden." Maar ze vond het lastig om te leren en toetsen te maken. Zelf ontdekken wat ze leuk vond, leerde ze dus niet. Doordat wat haar ouders wilden en wat zij wilde zo verschilde, werd het haar op den duur te veel. "Daardoor heb ik een burn-out en een depressie gehad."

'Ik moet als vrouw van kleur beter presteren'

Manouschka Bottse, ondernemer

Ondernemer Manouschka Bottse weet niet wat rust over een langere periode is en ook niet of ze dat wel wil. "Ik geniet er gewoon van om te werken." In de meeste Surinaamse gezinnen krijg je volgens haar de boodschap mee: zorg ervoor dat je uitblinkt en dat je twee keer zo goed je best doet.

Als ze ergens binnenkomt voor een sollicitatiegesprek - als vrouw van kleur - en de andere kandidaat is een witte vrouw en ze hebben dezelfde resultaten, dan is het volgens haar voor een recruiter heel moeilijk om te zeggen "ik kies voor de vrouw van kleur". Je moet er dus voor zorgen dat je cijferlijst net wat beter is, zegt Bottse: "Dan zorg je ervoor dat je wordt aangenomen." In Nederland zijn volgens haar genoeg kansen: "Maar je moet ze wel grijpen en er wel voor rennen."

Manouschka BottseOndernemer

"Ik kreeg een plekje in de Nederlandse samenleving toegewezen; daar liep ik tegenaan."

Bottse was negen jaar toen ze in Nederland kwam wonen. Het aanpassen ging volgens haar best makkelijk, maar ze liep er wel tegen aan dat ze "een bepaald plekje kreeg toegewezen in de maatschappij". Dat merkte ze tijdens haar eerste bijbaantje in een kledingwinkel. De manager besloot dat alle vrouwen van kleur geen kassaopleiding kregen, terwijl de procedure was dat je na twee maanden zo'n opleiding kreeg. Toen er een wit meisje werd aangenomen, kreeg die na een week de kassaopleiding. "Dat laat je dan gewoon gaan, je probeert het weg te wuiven en te verklaren hoe dat komt."

'Ik moet mijn familie dragen, dat voelt als een grote verantwoordelijkheid'

Vida Asaré, student

Helemaal niets doen, daar geniet student rechten Vida Asaré van. Maar op het moment dat ze rust, krijgt ze direct een schuldgevoel en herinnert ze zich alles wat ze nog moet doen. "Echt rusten lukt me niet heel vaak." Ze komt uit Ghana: "De enige reden dat ik in Nederland terecht ben gekomen, is dat God wil dat ik iets terug doe voor mijn land."

Asaré is als enige van haar broers en zussen naar Nederland gekomen. Toen ze nog kind was, zei haar vader al dat zij "de familie zou kunnen dragen". Dat is misschien heftig om als Nederlander te horen, zegt ze. "Maar ik denk dat dit op verschillende plekken in de wereld normaal is: dat één persoon zich helemaal opoffert om de familie of de gemeenschap te kunnen helpen." Dat zij als enige van haar familie nu in Nederland is geeft haar "een groot verantwoordelijkheidsgevoel". Het idee is, aldus Asaré: "Je wordt dokter of advocaat en dan breng je heel veel geld mee naar huis."

Vida AsaréStudent

"In mijn burn-out kwam alles naar boven wat ik afgelopen jaren had weggestopt."

Ze belandde uiteindelijk in een burn-out. Studie en werk waren haar leven, ze had geen hobby's en geen vrije tijd. "In mijn burn-out kwamen heel veel dingen die ik had weggestopt weer naar boven: alle emoties die ik in de afgelopen jaren had opgekropt." Ook de druk die ze altijd had ervaren, maar waar ze nooit over sprak, kwam naar buiten. "Ik wilde voor iedereen het goede doen. Ik dacht: ik heb het beter, dus ik moet ervoor zorgen dat iedereen het beter heeft. Ik voelde de druk om geen teleurstelling te zijn."

Eerst dacht Asaré heel erg vanuit de gemeenschap, daarna ging ze meer op een Nederlandse manier denken: ik ben hier voor mezelf en voor niets of niemand verantwoordelijk. Nu zit ze daar ergens tussenin, ze denkt nu: ik ben hier en ik ben verantwoordelijk voor mezelf, maar het is niet erg om er ook te zijn voor de gemeenschap.

'Universiteitsdiploma beschermde me niet tegen racisme'

Jessica de Abreu, antropoloog

Opgroeien in de Bijlmer inspireerde antropoloog Jessica de Abreu om naar de universiteit te gaan. Ze wilde bestuderen waarom zwarte mensen in armoede leven in westerse landen: "Waarom staan wij altijd aan de onderkant van de maatschappelijke ladder?" Ze dacht als meisje dat ze een magische formule kon bedenken om dit probleem op te lossen. Ze kreeg de belofte dat ze met bepaalde diploma's de sociale ladder kon beklimmen, maar zo werkt het volgens haar niet voor mensen van kleur. "Ik kwam erachter dat een universiteitsdiploma je ook niet beschermt tegen racisme."

Black excellence was een belangrijk thema tijdens haar studententijd. Maar daar gelooft ze niet meer in: "Het is heel vermoeiend." Als zwart persoon is het ook oké om middelmatig te zijn: "En ook al zit je daaronder, who gives a shit?" De Abreu heeft drie masters. Volgens haar is dat een symptoom van bewijsdrang, maar ook van maatschappelijke druk. "In de geschiedenis werden zwarte vrouwen altijd weggezet als lichamen die geen kennis konden produceren. Ik wilde het systeem laten zien hoe slim en intelligent ik was."

Ook De Abreu kreeg een burn-out. Ze was lid van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP): "In 2019 heeft extreemrechts ons aangevallen. Ik kreeg paniekaanvallen en had geen controle meer over mijn lichaam, dat betekende ook veel voor mijn mentale gezondheid." Haar werk voor KOZP en The Black Archives, organisaties die zich verzetten tegen racisme, heeft haar veel gekost: "Racisme en vechten tegen racisme zijn traumatische ervaringen. Die opoffering is niet altijd zichtbaar."

Jessica de AbreuAntropoloog

"Rust nemen is een revolutionaire daad als je een vrouw van kleur bent."

Wat De Abreu de afgelopen tijd heeft geleerd is: het is hard werken om niet te werken. Rust nemen is verzet volgens haar. "Als je bedenkt dat je als zwart persoon in de koloniale tijd in slavernij moest werken, dan is rust nemen een radicale daad. Ik vind het zelfs een revolutionaire daad als je een vrouw van kleur bent."

Kijk naar Sta op en rust!

Voor veel kinderen van migranten is rusten geen optie. Als je ouders alles hebben gegeven om jou de kans op succes te bieden, voel je een zware verantwoordelijkheid om altijd keihard te werken. Bibi Fadlalla onderzoekt in de documentaire 'Sta op en rust!' aan de hand van het vierde gebod - Hou de sabbat in ere, zie deze als heilig - de diepere betekenis van rust. Je ziet het zesde deel van de serie 'De 10 geboden' hier of via NPO Start.

• Steeds meer stress en burn-outs: is het tijd voor een nieuwe vaste rustdag?

  Steeds meer stress en burn-outs: is het tijd voor een nieuwe vaste rustdag?

• Plunderen we de aarde? Deze vier mensen besloten het anders te doen

  Plunderen we de aarde? Deze vier mensen besloten het anders te doen

• Wanneer mag je liegen? 'Heb geen familie meer door mijn leugen'

  Wanneer mag je liegen? 'Heb geen familie meer door mijn leugen'

• Zou jij iemand kunnen vermoorden? 'We zijn er allemaal toe in staat'

  Zou jij iemand kunnen vermoorden? 'We zijn er allemaal toe in staat'

• Ex-gokverslaafde: 'Mijn vrouw geloofde mijn leugens altijd, jammer genoeg...'

  Ex-gokverslaafde: 'Mijn vrouw geloofde mijn leugens altijd, jammer genoeg...'