Anneloes beschuldigde haar vader van seksueel misbruik: ‘Niemand zou mij geloven en hij had gelijk: dat is gekmakend’

Anneloes groeide op in de reformatorische zuil. Ze was met haar ouders, broers en zussen lid van de Gereformeerde Gemeenten. Haar vader was ouderling in de kerk en secretaris van de SGP. Ze was 18 jaar, toen ze hem in 2000 aanklaagde voor seksueel misbruik. Haar vader ontkende en zei dat Anneloes het misbruik had verzonnen. De rechter sprak hem vrij, ook in hoger beroep.

Het misbruik

Anneloes leerde als kind dat God een aantal mensen had uitverkoren, haar vader was daar een van en daarmee was hij een goed mens. "Hij ging naar de hemel en wij waren slecht en gingen naar de hel." Als ze terugdenkt aan vroeger en de kerk, dan dreunen bepaalde teksten nog na in haar hoofd: "Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren." Wat voor haar klonk als: je bent niks en je zal nooit iets zijn.

Haar oudste broer had volgens Anneloes een hekel aan haar en ergerde zich aan alles wat zij deed. "Mijn moeder, broers en zussen gingen daarin mee. Maar mijn vader koos altijd mijn kant." De anderen mopperden dan dat ze zijn lievelingetje was.

Op een zomeravond, ze was 15 jaar en zou de volgende dag op kamp gaan met de kerk, zocht haar vader toenadering, vertelt Anneloes. "Ik heb toen verschillende keren duidelijk gemaakt dat ik het niet wilde en hij deed het toch." Achteraf denkt ze dat daar iets geknapt is.

De situatie waar ze in zat, voelde als een "buikpijnsysteem dat haar verstikte", en ze hoopte dat het zou veranderen, als ze zou gaan praten. Het was nooit in haar opgekomen dat iemand haar niet zou geloven, maar dat gebeurde wel. Tijdens de rechtszaak ontkende haar vader het misbruik. Een deel van haar gelooft dat nog steeds niet. "Ik heb – hoe gek het ook klinkt – niet het meest geleden onder het feit dat hij mij misbruikt heeft. Ik heb vooral geleden door de manier waarop hij en anderen er daarna mee omgingen. Dat was zoveel erger."

Het archief

In een map heeft Anneloes alles verzameld wat met het misbruik te maken heeft: haar aangifte, de verhoren van haar vader, haar broer, haar moeder, hulpverleners, familie en de dominee. En daarnaast ook behandelplannen, medicatieoverzichten, krantenartikelen, de verslagen van een kerkelijk onderzoek en de eerste brief die ze aan haar vader schreef. In de brief uit september 1997, schrijft ze:

In de map zit ook het verslag van een kerkelijk onderzoek. Daarin staat onder andere: "Dat de verklaringen niet uitsluiten dat Anneloes zelf het initiatief nam dat tot deze gedragingen leidde." De kerkenraad concludeerde dat haar vader onschuldig was. Een ouderling die haar in die tijd in het ziekenhuis bezocht zei: "Zelfs als hij het gedaan heeft, dan mag je zulke dingen niet over je vader vertellen." En hij refereerde aan het vijfde gebod: eer uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land dat de Heere uw God u geeft.

Anneloes I: ‘Jullie willen het in het verborgene houden’

25 jaar na de rechtszaak besluit Anneloes directbetrokkenen uit haar kindertijd uit te nodigen om in gesprek te gaan. Haar vader kan ze niet meer spreken, hij overleed een paar jaar geleden. Eén brief wil ze persoonlijk bezorgen; die voor haar moeder:

Mensen reageren dat ze over haar uitnodiging na gaan denken. Een oud-SGP-collega van haar vader laat weten dat hij het voor zichzelf heeft af kunnen sluiten, geen medewerking wil verlenen en hoopt dat ze dat respecteert. Een andere reactie luidt: "Ik hoop dat de Heere je steun en toeverlaat is. Probeer je moeilijkheden voor de Heere neer te leggen en om vergeving te vragen voor datgene wat jij verkeerd hebt gedaan." Van haar moeder krijgt ze een korte mail: ze hoopt op haar verzoek terug te komen. Ook haar broers en zussen reageren, ze schrijven:

Anneloes reageert geëmotioneerd en moet huilen: "Alsof er iets in mij zit, dat haar pijn wil doen." Ze wil zich niet langer laten tegenhouden door "het facking kutsysteem". Ze zegt: "Ik moet dit doen voor mezelf en voor mijn kinderen. Dat jullie het in het verborgene willen houden, ergens snap ik dat zelfs nog, maar stop met mij de schuld geven. Ik heb niet mezelf misbruikt. En ma, u weet dat ik de waarheid spreek, u weet het."

De broer van vader: ‘Ik heb een beetje weggekeken’

De broer van haar vader, oom Jaap, hoorde van zijn zus dat Anneloes’ vader "verkeerd bezig was geweest". Hij probeerde daarover met zijn broer in gesprek te gaan, maar kreeg dan "een berg verbaal geweld" over zich heen. Als hij niet dacht zoals hij, zei zijn broer, dan voldeed hij niet aan bepaalde Bijbelteksten, zoals "oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld zult worden".

Met terugwerkende kracht moet hij bekennen, dat hij "wel een beetje heeft weggekeken". Dat deed hij uit "zelfpreventie", zegt hij. Hij was bang voor onenigheid en om mensen te verliezen. Zijn zus steunde Anneloes en daar heeft ze een hoge prijs voor betaald, zegt hij. "Veel familieleden en mensen uit de kerk keken haar nooit meer aan. Die dachten allemaal dat mijn zus niet spoorde."

Toen Anneloes’ vader op zijn sterfbed lag, ging hij bij hem op bezoek. Hij vroeg hem: "Is er vrede in je hart over alles wat er gebeurd is?" Dat ontkende haar vader toen: "Hij zei op dat moment dat het heel erg moeilijk was. En zo ben ik bij hem weggegaan en daarna heb ik hem nooit meer gesproken." Dat houdt hem nog steeds bezig, hij citeert de apostel Paulus: "Voor de grootste der zondaren is er bij hem vergeving." Hij had het heel mooi gevonden als zijn broer zijn zonden had beleden.

Dat hij heeft weggekeken tijdens het misbruik vindt hij heel erg: "Daar wil ik mijn excuses voor aanbieden en mijn spijt over betuigen. En dat is veel te laat, dat weet ik." Maar, tegelijkertijd vindt haar oom, dat het nooit te laat is om ergens vergeving voor te vragen: "Nu kan het nog."

De gezinsverzorgster: ‘Ook bij mannen in zwarte pakken gebeurde dit dus’

De gezinsverzorgster herinnert Anneloes zich als een "beetje stil en teruggetrokken meisje". Ze herinnert zich de moeder van Anneloes als een juf, niet als een moeder: "Niet aanhankelijk en warm, maar koel." Ze denkt ook dat Anneloes meer had aan haar vader dan aan haar moeder.

Als haar moeder niet thuis was, vertelt de gezinsverzorgster: "Dan sliepen jij en je zusje bij je vader in bed." Daar dacht ze over: hoe kan dit? "Dat zou bij ons thuis echt niet gebeuren." Voor de aangifte van Anneloes had de gezinsverzorgster nog nooit gehoord van incest. "Het was een eyeopener voor mij. Ik vond het heel erg schokkend dat het ook in ons kerkgenootschap gebeurde en ook bij mannen in zwarte pakken met een stropdas.”

Dat de gezinsverzorgster na zoveel jaar met Anneloes in gesprek wil, is omdat ze vindt dat er in de reformatorische zuil veel "verdonkeremaand" wordt. "We willen alle zonden een beetje bedekken en daardoor blijven heel veel mensen in de kou staan."

De rechercheur: ‘Hij ontkende en zei dat jij in psychische nood zat’

De rechercheur die haar aangifte onderzocht, dacht niet dat het om een valse aangifte ging. Haar vader werd als verdachte verhoord. In zijn verklaring zei hij:

Tijdens de verhoren zei haar vader tegen de rechercheurs dat er geen sprake was van misbruik en dat Anneloes in psychische nood zat en dat dat meer in de familie voorkwam. Ook zei hij dat Anneloes wel "bij hem had gelegen, maar dat daar geen seksuele bedoeling achter zat". De rechercheur concludeert: "Het werd allemaal ontkend." Ook de tante van Anneloes legde een getuigenverklaring af. Zij zei tegen de rechercheur:

Toen de rechercheur begreep dat het een vrijspraak werd, was ze daar "wel teleurgesteld over". Ze dacht: hoe dan?

De officier van justitie: ‘Verklaring van je vader was voldoende voor veroordeling’

Wat de zedenofficier zich vooral van de zaak herinnert is dat op de dag van de zitting er heel veel mensen in de hal om haar vader heen stonden en in een hoek zag ze Anneloes met haar tante. "Ik vond dat een heel indringend beeld", zegt ze. Anneloes gaf voor de rechtszaak toestemming aan de officier van justitie om haar medisch dossier op te vragen. Daarin zat namelijk een gespreksverslag met de gezinstherapeut, waarin haar vader een verklaring aflegde. In het verslag stond:

De officier van justitie zegt hierover: "In juridische zin is dit een schuldbekentenis, daarom was dit zo relevant." Maar de advocaten van haar broer en haar vader vonden dat deze verklaring niet gebruikt mocht worden. Voor het gesprek was namelijk beloofd dat wat haar vader zei binnenskamers zou blijven. De aangifte en de verklaring van haar vader waren voldoende geweest voor een veroordeling, zegt de officier. "Maar het werd op dit aspect aangevochten en dat is gehonoreerd door de rechter."

De gezinstherapeut: ‘Ik kon het niet zeggen door de geheimhoudingsplicht’

De gezinstherapeut die het gesprek had gevoerd, waarin haar vader bekend had, mocht het verslag niet delen. Zou ze dat wel doen dan zou dat "consequenties hebben voor de uitoefening van haar vak". De gezinstherapeut voelde zich "vanbinnen verscheurd". Toen ze Anneloes in de rechtszaal zag, schrok ze: "Je was er zo erg aan toe." Ze heeft toen tegen haar gezegd dat "hoe vreselijk het ook is, ik niet kon zeggen wat ik had willen zeggen, vanwege de geheimhoudingsplicht". Dat ze dat niet kon delen heeft er: "Uiteindelijk voor gezorgd dat jouw vader is vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijsmateriaal was. Want het bewijs mocht niet gebruikt worden."

Tijdens de rechtszaak voelde Anneloes dat het niet meer over haar ging, maar over documenten en geheimhoudingsplichten. Haar vader werd uiteindelijk vrijgesproken, omdat het bewijs op onrechtmatige wijze was verkregen. Anneloes zegt dat haar vader zei: "Ze zullen altijd mij geloven en jou niet. En hij had gelijk: dat is gekmakend."

Anneloes II: ‘Pap, ik was een kind’

Een paar maanden voor de dood van haar vader had Anneloes een briefwisseling met haar vader. Ze schreef hem in een van die brieven:

De reactie van haar vader was:

Anneloes schreef terug:

De reactie van haar vader was:

Anneloes hoopte op een gesprek voordat haar vader overleed, zodat hij "op de valreep nog de waarheid zou vertellen aan mijn moeder, broers en zussen." Zo zou hij de waarheid niet meenemen in zijn graf, zegt Anneloes. Dat gesprek kwam er, samen met haar psycholoog ging ze op bezoek bij haar vader.

Haar psycholoog was stomverbaasd dat Anneloes’ vader al heel snel in het gesprek "ter zake kwam". Hij gaf toe dat hij Anneloes misbruikt had, maar hij gaf ook aan dat hij het niet aan de rest van de familie wilde vertellen. De interactie tussen Anneloes en haar vader omschrijft de psycholoog als: "Liefhebbende mensen, als minnaars. Dat was niet een dader en een slachtoffer." In het gesprek voelde zij de "complexiteit en de ingewikkeldheid". 

Haar vader had voor iedereen een paar zinnen geschreven op zijn sterfbed. Aan Anneloes schreef hij:

Anneloes haalde uit die woorden een vorm van erkenning: "Want hij zei dat hij een zondaar was geweest." Maar haar moeder die erbij was toen ze het las, zei: "Ach kind, we zijn allemaal zondaars. Wie wil er nog koffie?" Op dat moment besloot Anneloes: "Ik wil niet langer onderdeel zijn van dit gezin en dit systeem."

Haar moeder wil nu, meer dan twintig jaar later, uiteindelijk niet in gesprek met Anneloes, daarom schrijft ze haar een brief.

Als Anneloes reflecteert op haar leven nu, zegt ze: "Eigenlijk probeer ik met terugwerkende kracht nog steeds te krijgen wat ik toen niet kreeg: onvoorwaardelijke liefde, zijn... Ik had zo graag gewild dat het echt was. Ik heb het heel lang proberen te ontkennen, maar wat heb ik van die man gehouden."

Gedurende het maakproces van Ik was een kind is er overleg geweest met Stichting Meldpunt Seksueel Misbruik Reformatorische Kerken. De dominees en andere betrokkenen bij het kerkelijke onderzoek voelen zich niet vrij om te spreken in een documentaire vanwege het kerkelijke ambtsgeheim. De SGP laat weten niet direct betrokken te zijn geweest in deze zaak.

Kijk naar 'Ik was een kind'

'Ik was een kind' (EO) is de tiende documentaire van de serie 'De 10 geboden' (EO). Een gereformeerd meisje doet aangifte van seksueel misbruik in haar familie, maar de beschuldigden worden vrijgesproken. Hoe blikt haar omgeving vijfentwintig jaar later terug? Je ziet de documentaire hier:

Wil jij de aflevering liever streamen? Dat kan via NPO Start.

• Schurende documentaire 'Ik was een kind’: gedwongen tot zwijgen, gevangen in geloof

  Schurende documentaire 'Ik was een kind’: gedwongen tot zwijgen, gevangen in geloof

• Anneloes' vader had een hoge positie in de kerk en misbruikte haar: 'Ik geloof nu in een andere God'

  Anneloes' vader had een hoge positie in de kerk en misbruikte haar: 'Ik geloof nu in een andere God'

• Wanneer mag je liegen? 'Heb geen familie meer door mijn leugen'

  Wanneer mag je liegen? 'Heb geen familie meer door mijn leugen'

• Zou jij iemand kunnen vermoorden? 'We zijn er allemaal toe in staat'

  Zou jij iemand kunnen vermoorden? 'We zijn er allemaal toe in staat'

• Ex-gokverslaafde: 'Mijn vrouw geloofde mijn leugens altijd, jammer genoeg...'

  Ex-gokverslaafde: 'Mijn vrouw geloofde mijn leugens altijd, jammer genoeg...'

• Waarom je met een migratieachtergrond sneller een burn-out krijgt: 'Wring me in allerlei bochten om mezelf te laten zien'

  Waarom je met een migratieachtergrond sneller een burn-out krijgt: 'Wring me in allerlei bochten om mezelf te laten zien'

• Verslaafd aan seks en eten om leegte te ontvluchten: ‘Ik wil niet weten wie ik zonder mijn stoornis ben'

  Verslaafd aan seks en eten om leegte te ontvluchten: ‘Ik wil niet weten wie ik zonder mijn stoornis ben'